Litteraturhistorie med fokus på Noreg

Dei eldste runeinnskriftene er funne heilt attende til år 200 e. Kr. Den munnlege tradisjonen var leiande på denne tida og som seinare kom til uttrykk gjennom blant anna eddadikt.

Norrøn litteratur (ca. 750-1350)
Runer blir bruka til innskrifter. Forteljingar i prosa- og diktform går på folkemunne fram til 1200-talet. Det meste av litteraturen vi kjenner til vart skrive ned av kristne prestar og munkar på Island. Vi kan dele inn litteraturen inn i to hovudsjangrar; Norrøn poesi og sagalitteratur.  Eddadikt samla i Den eldre Edda med ukjende forfatterar. Gudedikt og heltedikt handlar om gudar, mystiske vesen, segnheltar og livets alvor. Enklare form enn skaldedikta.
Skaldedikt av namngitte forfatterar. Skildra historiske hendingar (f.eks. slag) eller historiske personar (kongar). Kunstferdig oppbygd.
Den yngre Edda av Snorre Sturlason er ei lærebok i skaldekunst.

Mellomalderen (ca. 1350-1500)
Nedgangstid med svartedauden der mange av dei skriftkunnige går bort. Munnleg folkedikting: Eventyr, segn, viser, ordtak, gåter, rim og regler. Levde på folkemunne til nedskrivinga på 1800-tallet. Diplom, jordebøkar og liturgiske bøkar er omtrent det einaste som er bevara av skriftleg materiale frå Noreg frå denne tida.

Renessanse og Humanisme (1500-talet)
Noreg i union med Danmark à Bibelen kjem på dansk og dansk er det offisielle skriftspråket. Mennesket i sentrum. Liten skriftleg litteratur både i omfang og kvalitet på denne tida. Får midten av 1500-talet blir det produsera historiske verk, skildringar av dagleglivet til folk og tekstar om geografi. Forfattarane er som regel landets sosiale elite.

Barokken (1600-talet)
Litteraturen er fyrst og fremst religiøs og salmediktinga dominerer. Gud er i sentrum og litteraturen kjenneteiknas av utbroderingar, mykje bildebruk og ordspel. Dualisme mellom livsappetitt og lengting etter døden.

Petter Dass, Thomas Kingo og Dorothe Engelbrettsdatter er sentrale forfatterar.

Opplysningstid og klassisisme (1700-talet)
Klasssistane knyter seg til dei estetiske ideala frå antikken; enkelheit, klarheit, orden og behersking. Trua på individet sitt sjølvstende og fornuft står sterkt. Vitskap og nye erfaringar står over religion.

Ludvig Holberg og Johan Herman Wessel.

Romantikken (ca. 1830-1850)
«Attende til naturen». Sterke kjensler, fantasi og heile skaparverket blir sett på som uttrykk for ei guddommeleg verdsand. Romantikarane er på leit etter det naturlege og autentiske og kunstnarar blir sett på som geni. H.C Andersen, Wergeland og Welhaven er sentrale i romantikken. Hovudsjanger er lyrikk.

Nasjonalromantikken (ca. 1840-1850)
Nasjonsbygging og interesse for det norske. Behov for å markere at landet har ein eigen kultur, historie og eit eige språk. Folkedikting, innsamling av eventyr, segner og folkeviser av blant anna Asbjørnsen og Moe, M.B. Landstad og O. Crøger.

Poetisk realisme (1850-1870)
Overgangspeiode mellom romantikken og realsimen. Industrialisering og urbanisering à frå bondesamfunn til byliv. Forfattarane ser behov for ein meir realistisk litteratur. Dei skriv meir verkelegheitsnært, men skildrar ei idealisera og harmonisk verd. Romanen gjer sitt gjennombrot.

A.O. Vinje, C. Collett, H. Ibsen og B. Bjørnson.

Realismen (1870-1890)
Forfattarane set problem under debatt og skildrar ulike samfunnslag. Dei ville reformere, avsløre og vere kritiske gjennom emne som religion og kyrkja, samliv og ekteskap med fokus på kvinnas stilling, pliktmoral og hykleri, oppseding i skule og heim. Tekstar som problematiserer og tematiserer livet til den moderne mann og kvinna.  Litteraturen er prega av romanar og skodespel.

«Dei fire store».

Naturalsimen (1880-1890)
Ein mørkare realisme der litteraturen viser fram livets skuggesider. Handlinga er ofte lagt til lågare samfunnslag. Dei prøvar ikkje lenger å finne løysingar på problema og tekstane er prega av determinismen (Darwinisme og teorien om naturen og mennesket)

A.Skram, J. Lie, C. Krogh.

Nyromantikk og tidleg modernisme (1890-1905)
Ein reaksjon mot «problemlitteraturen» i realismen og naturalismen. Forfattarane på denne tida går igjen tilbake til naturen og interesserar seg for kjensler, sjeleliv, religion, natur og dei mystiske sidene ved mennesket. Orientering bort frå det rasjonelle og frå samfunnsproblema, mot skildringar av sanseopplevingar og subjektive stemningar. Vanleg med eg-romanar der hovudpersonen også er forteljaren.  Symbolisme og heimstaddikting med bl.a. Ibsen og Hamsun. Også lyrikken kjem tilbake for alvor.

S. Obstfelder og V. Krag er sentrale lyrikerar.

På slutten av 1800-talet veks modernismen fram og ein vil frå fram sjelelivet hjå det moderne mennesket.

Nyrealismen (1905-1940
Store framsteg i Europa og Noreg. Unionsoppløysing, urbanisering og industrialisering fører bl.a. til store sosiale endringar, som igjen påverkar litteraturen. Politiske og sosiale problem kjem inn i litteraturen, men ikkje på same måte som i realimen. Enkeltindividet er i fokus med skildringar av etiske konfliktar og val. Romanen blir igjen viktig og slektsromanar og historiske romanar et typiske. Detter er også epoka for dei store og lange forteljingane.

Undset, Hamsun, Falkberget, Duun og Braaten.

1900-talet og modernismen
Litteratur blir demokratisera og forfatterar frå heile landet «slepp til». Litteratur blir meir tilgjengeleg for alle samfunnslag. Vanleg å dele modernismen inn i Tidlig modernisme, Høgmodernisme og Postmodernisme.

Episk litteratur på 1900-talet

-          Psykoanalyse og kulturradikalisme, gi uttrykk for indre kjensler (1930-talet)

-          Etterkrigstema og refleksjonar (ca.1945-1965)

-          Gjennombrot for modernismen, symbolske romanar med realistisk form (1950-talet)

-          Sakprosa, debattbøkar og bildebøkar. Profilgenerasjonen skreiv politisk litteratur (1965/1980)

-          Sosialrealisme, nyfeminisme (1970-1980)

-          Postmodernisme (frå 1980-talet)

Lyrikk på 1900-talet

-          Sentrallyrikken, eksperimentering med form og sjangerbrot (ca. 1905-1930)

-          Politisk kampdikting (1920- og 1930-talet)

-           Modernismen (1930 til 1960-talet)

-          Etterkrigsrefleksjonar (ca. 1945-1960-talet)

-          Profilgenerasjonen, ting-dikting. Skrive om heilt enkle ting (1960-talet)

-          Politisk lyrikk (1970-talet)

-          Postmodernisme (1980-2000)